Influo de la angla, franca kaj germana lingvoj sur Esperanton

— D-ro Emil Pfeffer —

La statistikaj indikoj pri la influo de la ĉefaj vivantaj lingvoj sur Esperanton diferencas tre forte unu de la alia. En kelkaj lokoj oni asertas, ke 40 % de E-aj vortradikoj estas elprenitaj el la lingvo germanaj, 40 % el la latinidaj kaj la resto el la slavaj. Aliaj fontoj indikas nombrojn ne konkordajn kun la ĵus cititaj.

Por ekzakte esplori tiun ĉi demandon, ŝajnis unue plej simple, konstati por kiel eble plej granda nombro da E-radikoj, el kiu lingvo ili estas prenitaj. Tiam jam ĉe la unua vorto abato (angle abbot, france abbé, gerrnane Abt) montriĝis la granda malfacilaĵo. Ĉar kvankam la nomita E-a vorto estis laŭlitere identa kun neniu el la citita naciaj tradukoj, tamen ĝia parenceco kun ĉiuj tri estis nekontestebla. Same okazis ĉe granda nombro da aiiaj vortoj en E-o. Tio montris, ke la respondo al la prezentita demando devas esti akirita sur alia vojo.

En kontraŭo al tiu ĉi unua provo oni povis nur konstati en kiuj (aŭ en kiu) el la vivantaj lingvoj oni povas elmontri ekkoneble la koncernan E-an radikon. Tio estis do precize la inversigo de la origine provita vojo.

Sisteme tiu ĉi demando estis unue esplorita sur la bazo de la Esp-a-germana poŝvortaro de D-ro L. L. Zamenbof [1] por 2704 E-radikoj, kaj nome rilate al la lingvoj angla, franca kaj germana. La esploron faris d-ro Fr. Francke [2].

Atribuo (alkalkulo) de iu esperanta vorto al unu el la nomitaj lingvoj okazis nur tiam, se por klera lernanto de l' koncerna nacio la parenceco de l' nacia radiko kun la esperanta estis klare ekkonebla. Ekzemple ne plu estis konsiderataj kiel parencaj la angla »grow« kun »kreski«, la germana »Schwelle« kun »sojlo« malgraŭ ke sendube en ambaŭ kazoj la nomitaj vortoj havas unu komunan praradikon. Kontraŭe estis akxeptita la ekkonebleoo de la lingva rilato ekzemple inter la franca »naître« kaj »naski«.

Ankaŭ la nomataj fremdaj vortoj de iu lingvo konigas senpere al la koncerna nacio la konforman esperantan vorton; tial ankaŭ la "fremdaj vortoj" en la nomitaj tri naciaj lingvoj devis esti konsiderataj.

El la nomita nombro da esperantaj radikoj estis troveblaj almenaŭ en unu el la tri esploritaj lingvoj: 2527.

En la germana lingvo kaj germanaj »fremdvortoj« konataj al klera germano estis elmontritaj: 68,16 %, en la angla kaj ĝiaj fremdvortoj: 76,26 %, en la franca: 79,69%.

La ĝenerala sumo devis kompreneble rezultigi multe super tio, ĉar tre granda nombro da internaciaj radikoj estis trovebla en ĉiu tri naciaj lingvoj kaj ankaŭ en Esperanto, ekz-e: gramatiko, grafito, temo, revolucio, principo.

La diverseco de l' influo de la tri esploritaj lingvoj estas do entute tre malgrava, La minimuma superpezo de la franca lingvo devenas antaŭ ĉio de la fakto, ke ĉe botanikaj, zoologiaj, mineralaj nomoj preskaŭ ĉiam en E-o la latina vortradiko estis akceptita. Tiu ĉi vortradiko vivas ankoraŭ tre ofte en la franca lingvo, sufiĉe ofte en la angla, sed nur tre malofte en la germana, ekz-e: tilio - lat. tilia — france tilleul — germane Linde; hirundo — lat. hirundo — france hirondelle — germane Schwalbe; arĝento — lat. argentum — france argent — germane Silber.

Plue la germana lingvo enhavis multe pli grandan nombron da vortoj (vokabloj), kiuj nur kun peno estas prononceblaj por la fremdaj nacioj, ol la franca lingvo.

Per tio ĉi la minimuma superpezo de la franca lingvo estas sufiĉe klarigita. Kiel rezulto de l' tuta esplorado povis esti konstatite: Esperanto estas nek angla, nek franca, nek germana lingvo; ĉiu el la tri lingvoj estas preskaŭ egale konsiderita, ĉar en iu el ili troviĝas preskaŭ 3/4 de la plej uzataj Esperanto-radikoj. Tio estas tia rezulto, ke oni entute ne povas imagi al si pli favoran por internacia lingvo.

------

Fonto: Lingvo Libro, kvaronjara suplemento al Literatura Mondo, 2/1934, p. 1. Desespero publikigis ĝin sur sia retejo "Literatura Mondo".

[1] Temas pri la Jürgensen-vortaro de 1904, vd. la bildon.
[2] Pri li mi bedaŭrinde nenion trovis. Ĉu iu konas lin?

------

Komento

Pfeffer resumas iun studon de iu Fr[iedrich] Francke. Ties korpuso estas la Jürgensen-vortaro de 1904. Jam ofte ni vidis, ke ĝi estas aparte neologismema kaj notas multajn, multajn vortojn senprobleme adapteblajn laŭ la 15-a regulo, kiujn Zamenhof ellasis en Universala Vortaro ĝuste pro tiu senproblemeco ("sultano-vortoj"). Do ne mirigas la alta proporcio de vortoj retroveblaj en franca, angla kaj germana. Kiel jam ĉe la oftec-vortaroj ni unu plian fojon konstatas la banalon, ke ĉiu rezulto dependas de la korpuso kaj de la difino, laŭ kiu oni "atribuas (alkalkulas)". Neeviteble ĉiam estas iu diskutebla "griza" zono, ĉar la kriterio de Francke / Pfeiffer estas la "averaĝa, klera lernanto de Esperanto". En la epoko de Pfeiffer tio probable estis abituriento, kiu lernis latinan, francan kaj eble anglan en la gimnazio. Tio neniel senvalorigas la studon. Mi volas nur atentigi, ke oni devas ĉiam prezenti kaj difini sian tekstaron kaj siajn difin-kriteriojn, kiel faris Pfeiffer en 1934. Sen tio, studo aŭ aserto nenion taŭgas.