Kaj eĉ pli grave: Nur se ni scias, kio estas "vorto", ni scias, kion la netuŝebleco de FdE precize protektas.
Elirpunkto estas la enkonduka noto al la Universala Vortaro (UV - la noto jam de 1887):
"Vortoj, kiuj formas kune unu ideon, estas skribataj kune, sed dividataj unu de la alia per streketo, tiel ekzemple la vorto « frat'in'o », prezentante unu ideon, estas kunmetita el tri vortoj, el kiuj ĉiun oni devas serĉi aparte [UV, enk. 2; miaj substrekoj]."
Fakte, "vorto" en la senco de FdE estas signifo-formo-kombinaĵo: unu ideo (signifo) estas esprimita per certa formo (ekstera fasado de vorto, nomo de la ideo). En terminologio la "ideo" (signifo, koncepto) estas nomita "nocio", la formo (ekstera fasado) "termino".
La nocio kutime estas fiksita per difino, ekz.:
"Mamulo (Canis lupus familiaris) el la genro kaniso, subordo de rabobestoj, tre inteligenta kaj fidela, kaj tial uzata kiel dombesto, ĉefe por gardado kaj ĉe ĉasado; multaj rasoj ..." (PIV 2005).
La termino por tiu nocio estas "hundo". Alivorte: La ideo (nocio) de "mamulo el la genro de kaniso ..." en Esperanto estas esprimita per la formo (termino) "hundo".
Se iu ŝanĝas la nomon, ekz. anstataŭ "hundo" diras *peroo (laŭ la hispana "perro"), A 8 estas aplikebla: "formo nova" por en FdE jam registrita "ideo", kiu tie tamen havas la jam fiksitan formon malnovan "hundo".
Dum A 8 koncernas do nur la eksteran fasadon, la nomon de "vorto", R 15 kaj A 7 koncernas la "ideo-formo-kombinaĵoj" (vortoj) mem: Iu klare difinita nocio ankoraŭ ne estas registrita en FdE per fiksita formo.
El tiuj konsideroj sekvas i.a. ke la Fundamentaj "Aŭgusto (monato)" kaj "Aŭgusto (vira nomo)" estas du vortoj (ideo-formo-kombinaĵoj). Ili (pro etimologiaj kaŭzoj) havas la saman formon "Aŭgusto", tamen estas du tute malsamaj "vortoj", ĉar ili havas du malsamajn signifojn.
Unu el la multaj misoj de la t.n. "Akademia Vortaro" (AV - malgraŭ la erariga nomo, privata verko de Bertil Wennergren, neniel oficiala verko de AdE) estas la indikoj pri la nombro de "vortoj" en la Vortaro Oficiala (VO - AV nomas ilin malprecize "elementoj"): Fakte AV tamen ne nombras "vortojn" (ideo-formo-kombinaĵojn), sed "formojn" (Aŭgusto estas nombrita nur unufoje, ne dufoje).
Nu, la preciza nombro de vortoj en VO estas relative negrava kaj randa demando (ĉ. 5000). Grava estas la preciza signifo de "vorto" por - ekzemple - la demando, ĉu -logi / -log kaj aliaj "pseŭdoafiksoj" (ekz. tele-) estas "vortoj" laŭ la sistemo de FdE.
La respondo dependas de tio, ĉu al tiuj formoj estas atribuebla klare difinebla, distingebla kaj memstara "ideo". "Memstara" signifas, ke (ekz.) la formo -logi ĉiam reprezentas la saman ideon, sendepende kun kiuj aliaj vortoj ĝi estas kombinita. Kaj - kompreneble - la formo de la vorto devas esti ĉiam sama, do ne foje -logi, foje -ologi.
PIV 2005 klopodis fiksi la ideon (signifon) de -logi / -log per jena difino:
"-olog/. Sufikso, indikanta specialiston pri la fako, montrita de la radiko: esperantologo, psikologo, sociologo, zoologo. ☞ -ist/, -graf/.
ologio. Sufikso, indikanta la fakon de la koncerna specialisto: esperantologio, psikologio, sociologio, zoologio; ĉiu -ologo konas nur sian -ologion [W. Auld]. ☞ -i/ 2, ik/. Rim. La vortfino olog(i)o aperas en iuj neanalizeblaj sciencaj terminoj (biologio, ekologio, geologio, topologio k.a.)."
Nek tre klara, nek tre konvinka, ĉu? Ankaŭ 110 jarojn post la unua eldono de la Fundamento, ni staras ankoraŭ je la komenco de niaj pripensoj.
La Akademio (ne) respondas aŭ Konsultejo ne konsultas
-
Je la 22a de Majo mi demandis la "Konsultejon" de la "Akademio" pri difina artikolo antaŭ mallongigo…
-
28 Aug 2015
La Akademio (ne) respondas aŭ la Direktoro de Nenio
-
Verkante "Akademian Dokumentaron" mi miris, ke mi trovis eĉ ne unu oficialan raporton aŭ alian dokum…
-
24 Aug 2015
See all articles...
Keywords
Authorizations, license
-
Visible by: Everyone (public). -
All rights reserved
-
815 visits
Kio estas "vorto" en la senco de la Fundamento?
Laŭ mia scio la Akademio (AdE, de 1948) aŭ ĝia antaŭulo, la Lingva Komitato (LK, de 1905), neniam zorge analizis tiun nocion surbaze de la Fundamento mem (FdE, aktuale de 2007). Ĝi estas centra, ĉar ĝi (i.a.) estas uzata en § 15 de la Fundamenta Gramatiko (R 15: vortoj fremdaj) kaj alineo 7 de la Antaŭparolo (A 7: novaj vortoj), kontraste al alineo 8 (A 8: formoj novaj) ...
Jump to top
RSS feed- Latest comments - Subscribe to the feed of comments related to this post
- ipernity © 2007-2025
- Help & Contact
|
Club news
|
About ipernity
|
History |
ipernity Club & Prices |
Guide of good conduct
Donate | Group guidelines | Privacy policy | Terms of use | Statutes | In memoria -
Facebook
Twitter
La formo nova (A 8) "meteologi-" estas nur "ĝusta" Esperanto, se ĝi estas analizebla kiel "mete-o-logi-" (ĉar ĝi estas nek internacia en la senco de R 15, nek tolerata de AdE). En tiu okazo la rezulto (ĝusta aŭ malĝusta) do dependas, ĉu -logi estas "vorto fremda" laŭ R 15.
Simile pri "telereglilo" (por la televidilo). Ne internacia laŭ R 15, ne oficiala (t.e. aldonita al FdE) aŭ almenaŭ tolerata de AdE (kio forprenas la stigmon de "malĝusta" Eo). Dube, ĉu "tele-" estas "vorto" (pli precize "vorto fremda" laŭ R 15). La Fundamentaj vortoj kun tele- estas telefon-, telegraf-, telegram-, telepati-, teleskop- (ĉiuj R 15-vortoj), televid- (esperantismo). "Falsa parenco" estas "teler-", vd. tuj.
Per via dua komento vi prave alludas la fenomenon de "falsaj parencoj": Al senescepte ĉiuj "sufiksoj" de Eo ekzistas samformaj radik-finaĵo, ekz. "kofein-" evidente ne estas analizebla kiel *kofe-in-, tein- ne kiel *te-in-" (vd. jam en Inversa Vortaro de Esperanto de Pabst, 1987 kaj multaj pli fruaj fontoj). La fama "koleg-o" / "kol-eg-o"-fenomeno (la radikfina literaro "eg" en koleg- estas samforma kiel la vorto "eg"; "eg" en "koleg-" estas falsa parenco de la vorto "eg").
Ni ankoraŭfoje legu R 15 (en la neoficala traduko de 1903):
"15. [1] La tiel nomataj vortoj „fremdaj“, t. e. tiuj, kiujn la plimulto de la lingvoj prenis el unu fonto, estas uzataj en la lingvo Esperanto sen ŝanĝo, ricevante nur la ortografion de tiu ĉi lingvo; [2] sed ĉe diversaj vortoj de unu radiko estas pli bone uzi senŝanĝe nur la vorton fundamentan kaj la ceterajn formi el tiu ĉi lasta laŭ la reguloj de la lingvo Esperanto."
Dum en UV-enk. 2, R 11, FE 27.5, DL 7.1 kaj UL 3 ĉiam temas pri *esperantaj* vortoj, en R 15.1 temas pri *neesperantaj* vortoj, pri vortoj de *aliaj* lingvoj. La angla, franca, germana, rusa k.t.p. prenis iujn specifajn vortojn el unu fonto. Se plimulto tion faris, tiam tiu vorto "estas uzata" ankaŭ en Esperanto (do ĝusta Esperanto), sed ja adaptita al la kutima esperanta formo (ortografio kaj laŭ - nur - la franca originalo "gramatikaj finaĵoj").
Ni vidis, ke la nocio de "vorto" estas specifa en Esperanto. Vera diferenco inter ekz. "sufikso" kaj "substantivo" ne ekzistas (-edz-). Tiu koncepto estas fremda al la aliaj lingvoj, pri kiuj parolas R 15.1. Ĉu en la angla, franca, germana, rusa k.t.p. -logi aŭ -ologi estas "vortoj" kun signifo de memstaraj vortoj, tiel ke ili estas (kaj povas esti) "lokitaj en la vortaro"? - Evidente ne. En la aliaj lingvoj ili ne estas memstaraj vortoj, sed nur etimologie identigeblaj, sed ne disigeblaj partoj de memstaraj vortoj.
Ŝajnas, ke la kondiĉo de R 15.1 ne estas plenumita.
Tiu impreso estas konfirmita per la dekoj, eĉ centoj da vortoj, kiuj laŭ Z (kaj la LK) sendube estas "vortoj fremdaj" (ekz. el UL: "lokomotivo, redakcio, telegrafo, nervo, temperaturo, centro, formo, publiko, platino, botaniko, figuro, vagono, komedio, ekspluati, deklami, advokato, doktoro, teatro k. t. p., k. t. p. "). Inter ili estas eĉ ne unu ekzemplo por elementoj kiel bio-, tele-, -logi-, -graf-, -ik- k.t.p. - la ekzemploj do estas tute konformaj al la kompreno de "vorto fremda" **laŭ la difino de la aliaj lingvoj**, kiun mi ĵus prezentis.
Sekve mia provizora konkludo estas mala al la kompreno de Andreas:
Etimologie identigeblaj, sed ne disigeblaj partoj de memstaraj vortoj en fremdaj lingvoj, *ne* estas "vortoj fremdaj" en la senco de R 15.1.
Ĉu ĝuste?
Laŭ mi la fenomeno de bio- kaj eko- estas alie klarigebla. Nome temas pri mallongigoj:
bi[ologi]o, ek[ologi]o, tele[
kompareblaj al la Fundamentaj modeloj
aŭt[omobil]o, fot[ografiaĵ]o
kaj la pliaj ekzemploj
[aŭto]buso, e[lektroniko]poŝto, e[lektroniko]libro k.t.p.
Tial do
ekoturismo <- ekologi-turismo
biogaso <- biologi-gaso
Mallongigoj kiel bio- kaj eko- ne estas formoj novaj (A 8) de biologio kaj ekologio, ĉar ili havas alian sencon, nome "mallongigo de xy", kp. la modelon "aŭt/o. [OA 8] Mallongigo de: aŭtomobilo."
Ili do estas aŭ novaj vortoj (A 7) aŭ - kiel ĉe bio- kaj eko- vortoj fremdaj (R 15) - sed ne kiel nememstaraj eroj de alilingvaj vortoj, sed kiel memstaraj alilingvaj vortoj. Kp. la germanan Duden:
bio = ... Kurzform für: biologisch [im Sinne von mit unbelastet, naturbelassen] Beispiel sie kauft nur, was bio ist. -> taŭga por esti uzata en Eo laŭ R 15.1
Kontraste al
bio-, Bio- = ... drückt in Bildungen mit Substantiven aus ... -> netaŭga por esti uzata en Eo laŭ R 15.1.
Pref., signifanta: «aganta trans granda distanco sen substanca transportado, sed precipe per elektro aŭ elektromagnetaj ondoj»: telekonduki aviadilon; telekomuniko; telegvidado; teleobjektivo; telepresilo; teletajpilo; telemekaniko; telefoto, televido [OA 8].
Oficialigo fare de AdE estas dezirinda por krei klarecon. Ne necese devas esti "prefikso", ankaŭ povas esti a-vorto: tele-a: telea regado, telea kontrolado k.t.p.
1. Kio faras vian regulon novan "pli bona" ol la ĝis nun regantan?
2. Kiun gravan mison por la praktika uzado de Eo ĝi forigas, tiel ke ekzistas "efektiva neceseco" por ĝi?
Sign-in to write a comment.