Kiel unua paŝo mi aldonis fako-indikilon "{ZOO}", kiu signu zoologiajn vortojn troveblajn en la Fundamento. Se ni lasas flanke la tre ĝeneralajn vortojn best' kaj bird' kaj rigardas nur la radikojn notitajn je la komencaj literoj A kaj B, ekestas la suba listo, kiun mi - tre laikule - iom ordigis laŭ grando de la bestoj.

Facile ni povas konstati, ke plej multaj best-vortoj aperas nur en Universala Vortaro (UV 1893), sed ne ankaŭ en la Ekzercaro (FE 1898). Inter 23 en UV A-B, nur 3 krome estas ankaŭ en FE. Al la esceptoj apartenas azen', kiu servas kiel Ekzerco de legado en § 3 FE kaj bov', kiu estas plia "kvarfontaĵo", ĉar notita kaj en UV kaj en lecion-fina vortlisto de FE 33, krome kiel ekzemplo en la artikoloj pri id' en UV kaj FE. Kiel plej multaj kvarfontaĵoj ankaŭ bov' malsame estas traktita, nome tradukita en UV en la ĝusta alfabeta loko al la germana per Ochs [nuntempe ĝuste Ochse] kaj Stier, dum Stier ("vir-bovo") forfalis en la aliaj trov-lokoj (la Akademiaj Korektoj proponas Ochs kaj Rind).

Pluraspekte instrua estas aglo, kiu aperas en jena ekzemplo-frazo:

- "Pasero kaptita estas pli bona, ol aglo kaptota [FE 22]".

  1. En § 22 temas pri la participoj kaj la aglo lernigu al ni la iom maloftan pasivan participon futuran (ot'). Ekzistas nur unu plia ekzemplo pri ot' en § 22 nome "Homo, kiun oni devas juĝi, estas juĝoto" [1].
  2. Samtempe la aglo helpas al ni memorigi la iom randan vorton pasero. Temas pri malgranda kanto-birdo tre vastigita kaj kutima en Eŭropo. En Berlino foje ekzistis Esperanto-koruso, kiu nomis sin "la verdaj paseroj".
  3. Ankaŭ pri interpunkcio la aglo instruas. La komo antaŭ ol ne estas pres-eraro, sed sisteme tiel uzata en la Ekzercaro. Nuntempe ni probable emas forlasi ĝin.
  4. Plej grava aspekto tamen estas, ke la frazo estas proverbo! Ĝia germana ekvivalento estas "Besser den Spatz in der Hand als die Taube auf dem Dach" (pli bone pasero en la mano ol kolombo sur la tegmento). Ĝi do volas diri "prefere oni certe akiru malgrandan avantaĝon aŭ sukceson ol pli grandan, tamen nur estontan aŭ eblan, kiu eble neniam realiĝos". Sed surprize: La aglo-pasero-proverbo mankas en la Proverbaro Esperanta (2-a eld. 1974)!

Sed ni revenu al la listo de la 20 bestoj troveblaj nur en UV. Kelkajn vi certe konas, aliajn probable ne, eĉ se vi estas bona aŭ tre bona parolanto de Esperanto (akcipitro, alciono, ardeo, bramo!?). Nia unua konstato do plian fojon estas: Nekredeble, kiuj randaj vortoj troviĝas en UV! Ĉe ne malmultaj mi eĉ la germanan tradukon ne komprenis (bram' - Brassen) kaj devis unue kontroli, ĉu entute temas pri besto aŭ pri planto! Sed ĝuste, ĉar ĝi estas randa kiel abaĵuro, ĝi tiom malkaŝas. Unue, kvankam Vikipedio donas ne malpli ol ses germanajn vortojn ("Brachse, ankaŭ Brachsen, Brachsme, Brasse, Bresen aŭ Blei"), la Zamenhofan "Brassen" ĝi ne havas. Eble temas do pri termina arkaismo aŭ - pli probable - pri simpla eraro: anstataŭ la singularon Brasse, Zamenhof notis (nur en la germana) la pluralon Brassen. Arkaa kiel selbander tre evidente estas ankaŭ alk' - Elennthier (!), kiu nuntempe estas Elch, aŭ balen' - Wallfisch (!), kiu nuntempe estas Wal. Due bram' kun ĝiaj multaj regionaj tradukoj al la germana estas bona kandidato por eble eltrovi pli pri la demando, ĉu Zamenhofa germana estas nord- aŭ sudgermana (aŭstra). Sed la karp-simila, dolĉ-akva fiŝo bramo - trie - ankaŭ enhave estas "arkaa", malmoderna: En la epoko de Zamenhof ĝi estis ŝatata, ĉiutaga kaj tre kutima kiel manĝaĵo. Nuntempe, almenaŭ en Germanio, oni apenaŭ plu manĝas ĝin pro ĝiaj multaj fiŝ-ostoj. Pro ŝanĝo de nutro-kutimoj el ĉiutagaĵo fariĝis speciala nocio, kiun kutime plu konas nur fakuloj, ekzemple fiŝ-kaptistoj.

Kaj tiaj vortoj svarmas en UV (vestaĵoj, mezur-unuoj, veturiloj ktp.). Sed pri tio eble alian fojon pli ...

-----

Mamuloj

  • apr' - sanglier | wild boar | Eber | боровъ, вепрь, кабанъ | wieprz. {ZOO}
  • alk' - élan | elk | Elennthier | лось | łoś. {ZOO}
  • azen' - âne | ass | Esel | оселъ | osioł. — A-zé-no [FE 3]. {ZOO}
  • balen' - baleine | whale | Wallfisch | китъ | wieloryb. {ZOO} — o balen'ost' - baleine | whale-bone | Fischbein | китовый усъ | fiszbin.
  • bov' - boeuf | ox | Ochs, Stier | быкъ | byk {ZOO}. — bovo - bœuf | ox | Ochs | быкъ | byk [FE 33]. ― bovo - bœuf | ox | Ochs | быкъ | byk [FE 36 id’]. ― Mi havas bovon kaj bovinon [FE 33]. Ĉevalido estas nematura ĉevalo, kokido ― nematura koko, bovido ― nematura bovo, birdido ― nematura birdo [FE 36]. o bovido - veau | calf | Kalb | теленокъ | cielę [FE 36 id’]. — Ĉevalido estas nematura ĉevalo, kokido ― nematura koko, bovido ― nematura bovo, birdido ― nematura birdo [FE 36].
  • bubal' - buffle | buff, buffle | Büffel | буйволъ | bawół. {ZOO}

Birdoj

  • akcipitr' - autour | hawk | Habicht | ястребъ | jastrząb. {ZOO}
  • agl' - aigle | eagle | Adler | орелъ | orzeł. {ZOO} — aglo - aigle | eagle | Adler | орелъ | orzeł [FE 22]. Pasero kaptita estas pli bona, ol aglo kaptota [FE 22].
  • alaŭd' - alouette | lark | Lerche | жаворонокъ | skowronek. {ZOO}
  • alcion' - alcyon | halcyon | Eisvogel | зимородокъ | zimorodek. {ZOO}
  • anser' - oie | goose | Gans | гусь | gęś. {ZOO}
  • arde' - héron | heron | Reiher | цапля | czapla. {ZOO}

Fiŝoj

  • angil' - anguille | eel | Aal | угорь (животное) | węgorz. {ZOO}
  • bram' - brême | bream | Brassen | лещъ | leszcz. {ZOO}

Reptilioj

  • aspid' - aspic | asp, adder | Natter | аспидъ (змѣй) | żmija. {ZOO}
  • boa' - boa | boa | Riesenschlange | боа, удавъ | boa. {ZOO}

Amfibioj

  • buf' - crapaud | toad | Kröte | жаба | ropucha. {ZOO}

Artropodoj

  • akar' - mite | mite | Milbe | клещъ, червь | kleszcz, ślepak. {ZOO}
  • arane' - araignée | spider | Spinne | паукъ | pająk. {ZOO}

Insektoj

  • abel' - abeille | bee | Biene | пчела | pszczoła. {ZOO}
  • akrid' - sauterelle | grass-hopper | Heuschrecke | саранча | szarańcza. {ZOO}
  • blat' - blatte (ins) | scab | Schabe | тараканъ | karaczan. {ZOO}
  • burd' - bourdon | humblebee | Hummel | шмель | trzmiel. {ZOO}

-----

[1] Jen la kompleta artikolo pri ot':

ot' - marque le participe futur d’un verbe passif | ending of fut. part. pass. in verbs | bezeichnet das Participium fut. pass. | означаетъ причастіе будущаго времени страдательнаго залога | oznacza imiesłów bierny czasu przyszłego. — ot - marque le participe futur d’un verbe passif | ending of fut. part. pass. in verbs | bezeichnet das Participium fut. pass. | означаетъ причастіе будущ. времени страд. залога | oznacza imiesłów bierny czasu przyszłego [FE 22].

o invitota - Li estas invitota. Li estis invitota. Li estos invitota. Li estus invitota. Estu invitota. Esti invitota [FE 25].

o juĝoto - Homo, kiun oni devas juĝi, estas juĝoto [FE 22].

o kaptota - Pasero kaptita estas pli bona, ol aglo kaptota [FE 22].

o konstruota - Laŭ la projekto de la inĝenieroj tiu ĉi fervojo estas konstruota en la daŭro de du jaroj; sed mi pensas, ke ĝi estos konstruata pli ol tri jarojn [FE 25].