Scropheln. Unue vi devas memori, ke Zamenhof intence lasis la malnovan germanan ortografion de antaŭ 1901. En la Antaŭparolo al la Fundamento de julio 1905 li skribas:

"... Tial la legantoj ne miru, ke ili trovos en la nacia traduko de diversaj vortoj en tiu ĉi libro (precipe en la angla parto) tute nekorektite tiujn samajn erarojn, kiuj sin trovis en la unua eldono de la «Universala Vortaro» [de 1893; A 4.2]. Mi permesis al mi nur korekti la preserarojn; sed se ia vorto estis erare aŭ nelerte tradukita, mi ĝin lasis en tiu ĉi libro tute senŝanĝe; ĉar se mi volus plibonigi, tio ĉi jam estus ŝanĝo, kiu povus kaŭzi disputojn kaj kiu en verko fundamenta ne povas esti tolerata [A 4.3]. ...".

De 1901 i.a. kutime c → k, de la plia ortografia reformo de 1996 ofte ph → f, kio donas al Scropheln la novan fasadon Skrofeln. En tiu formo vi trovas ĝin en Vikipedio kaj lernas, ke la moderna termino estas Skrofulose. Iam oni pensis, ke ĝi estas speciala formo de tuberkulozo, nuntempe oni opinias ĝin speco de alergio. Dum en la mez-epoko ĝi estis tre disvastigita, precipe ĉe infanoj, kiel la knabo sur la foto, ankaŭ la koncepto multe pli vasta, nia-epoke ĝi preskaŭ malaperis en centra Eŭropo. Samtempe malaperis la ĝenerala scio pri ĝi kaj pro tio la kono de la vorto ĉe averaĝ-klera germano de la 21-a jarcento.

skrofol' - scrofules | scrofula | Scropheln | золотуха | skrofuły, zołzy {MED}.

RE 1889 → MV 1889 → UV 1893, neniu alia trafo en la Fundamento. Etimologie probable de la latina scrofa + latina diminuitivo -ul + pluralo → scrofulae, "porkinetoj". Tre internacia vorto en la latinidaj, ĝermanaj kaj slavaj lingvoj de la mondo de Zamenhof, kiu povus sultan-facile forfali sam-kiel aliaj internaciismoj facile formeblaj laŭ la 15-a regulo sur la vojo de la Rusa-Internacia al la Universala Vortaro, se ... se ne okazus la vokal-ŝanĝo de internacia skroful-, tiel la formo en la (malsukcesinta) reform-projekto de 1894 kaj en Ido, al la Esperanto-tipa skrofol-, por eviti (ŝajn-) karambolon kun la esperanta sufikso -ul. Simila fenomeno de "falsaj parencoj" do kiel internacia *delfin kaj esperanta delfen-, postrestaĵo el la frua epoko de nia lingvo, transforma proceso, kiun oni hodiaŭ plej parte ne plu aplikas.

Kion pri aliaj malsanoj en la Fundamento? Du ni jam menciis, nome alergio kaj tuberkulozo. La unua estas oficialigita nur en la (ĝis nun lasta) 9-a Oficiala Aldono al la Universala Vortaro (OA) de 2007 kaj klarigita (nur) per difino:

alergi/o - Malsano kaŭzita de forta reago de la imunsistemo kontraŭ substancoj, kiuj normale estas sendanĝeraj, ekzemple manĝaĵoj, poleno, polvo k.s.

La duan oficialigis la Akademio jam en la 3-a OA de 1921 kaj difinis ĝin per tradukoj al franca, angla, germana, pola, hispana, itala kaj portugala, dum traduko al la rusa mankas:

tuberkuloz/o - tuberculose | tuberculosis | Tuberkulose | gruźlica | tuberculosis | tubercolosi | tuberculose

Kiel vi vidas, ni precipe lernas ion pri intervokala -z- anstataŭ internacia -s-. Tamen en UV ni trovas ne tiun jam en la epoko de Zamenhof pli konatan malsanon, sed la strangan skrofol'. Ĝin najbaras plia malsano niatempe plej konata el romanoj kaj rakontoj pri la "epoko de malkovroj", sed feliĉe apenaŭ plu el la praktika vivo, nome

skorbut' - scorbut | scurvy | Scorbut | цынга | szkorbut {MED} [RE - MV] -

malsano pro manko de vitamino C, je kiu suferis precipe maristoj. La vorto estas transskribita el latina scorbutus de neklara etimologio.

Kaj ankoraŭ plia malnova plago, infekta febro atakante precipe infanojn:

morbil' - rougeole | measles | Masern | корь | odra {MED}

RE - MV, de latina morbilli, morbus = malsano plus latina diminuitivo -il plus latina pluralo -i. Notu, ke Zamenhof lasis la "falsan parencon" je -il kaj ne ŝanĝis al ekzemple -el (-i- → -e-) kiel en delfeno.

Ĉu sufiĉe do historietoj kaj rakontoj pri medicinaj terminoj en la Fundamento? Fakte mi planis trilogion, sed verdire estas multe pli da materialo el la profesia mondo de kuracisto Z. Foje li eĉ rekte raportas pri siaj spertoj:

infekt' - infecter | infect | anstecken | заражать | zaraźać. — infekti - infecter | infect | anstecken | заражать | zarażać [FE 39].

o infekta ― Post infekta malsano oni ofte bruligas la vestojn de la malsanulo [FE 39.6].

Atendante kvaran parton de trilogio-plus vi jam povas ĝoji, ke li ne estis reprezentanto de asekuro! Imagu, kion vi tiukaze legus en ĉi blogo!

Jen la unuaj du partoj: